Regelmatig wordt ik in mijn werk geconfronteerd met mensen die een geliefde, zoon of dochter, vader of moeder verloren hebben doordat betrokkene zelf een einde aan zijn of haar leven heeft gemaakt. Een enkele keer met cliënten die zelf serieuze suïcidale gedachten hebben.
Mijn eigen vader heeft de laatste jaren van zijn leven enkele malen serieuze suïcide pogingen gedaan omdat het leven voor hem te ondragelijk geworden was om zo verder te leven. Ik neem het mijzelf nog steeds kwalijk dat ik toen niet in staat was om het gesprek daarover met hem aan te gaan. Ik was toen veel te boos dat hij die pogingen deed en dat ik kennelijk niet genoeg de moeite waard was om als vader door te gaan met zijn leven.
Inmiddels ben ik wel in staat gebleken om in mijn werk als psychologisch hulpverlener die gesprekken aan te gaan. Het schrijven van een column over dit controversiële onderwerp stond al heel lang op mijn “to do” lijst. Het is pas nu dat ik mijn aarzelingen heb overwonnen. Wat erbij geholpen heeft is het herlezen van een interview in de Volkskrant van juni 2018 met René Diekstra naar aanleiding van de publicatie van zijn boek –Leven is loslaten– met als ondertitel -Een dood met een grote toekomst-.
Angst voor de dood?
Het belangrijkste voor iemand met suïcidale gedachten, zo heb ik geleerd, is om het er met betrokkene over te hebben. Alleen word je dan ook zelf geconfronteerd met je eventuele eigen angst voor de dood. Wij bezitten nu eenmaal allemaal een oerdrang om te leven. Mensen die zichzelf voor de trein willen gooien of van een dakrand willen springen, worden vrijwel allemaal geconfronteerd met het fenomeen dat hun lichaam weigert om nog stappen te zetten. Dus vraagt het ook van mij moed om het gesprek aan te gaan.
Die angst voor de dood is een ernstige fout. Volgens de Italiaanse vrijdenker Alberto Radicati is de dood genadig, dus heeft de mens geen enkele reden om er bang voor te zijn. Het is een optie die God of de natuur aan de mens gegeven heeft. De mens is in staat om een wijs besluit over zijn eigen leven of dood te nemen. Zelfdoding kón niet indruisen tegen de menselijke natuur, want het is een onlosmakelijk onderdeel van de menselijke natuur. (uit het interview met René Diekstra)
Medeschuldig
Het complicerende bij het gebruik van het woord zelfdoding of nog erger zelfmoord is dat dan ook snel woorden als dader en verantwoordelijkheid gebruikt worden. Woorden hebben nu eenmaal vaak veel meer lading dan we ons in eerste instantie realiseren. Als we bijvoorbeeld spreken over een dader wordt dat vrijwel altijd onmiddellijk geassocieerd met begrippen als iets slechts, verkeerd, fout, iets wat niet mag etc. Door die vaak onbewuste beïnvloeding krijgt ook ons denken over onszelf vaak een negatieve lading. We gaan ons medeschuldig voelen en gaan onszelf veroordelen of verdedigen. Daarom gebruik ik liever de woorden die ik ook als titel voor deze column gebruik. Het geschenk van het leven teruggeven. Juist het bespreken van de mogelijkheid van teruggave, creëert ook de mogelijkheid om toch weer voor het leven te kiezen. In die dialoog is het, denk ik, essentieel om zo dicht mogelijk bij degene te blijven die daar over aan het nadenken is.
Ook het Nederlandse woord verantwoordelijkheid creëert zo zijn ladingen. Ik verwijs altijd graag naar het Engels woord responsability. Response ability of the ability to respond. Het vermogen om antwoord te geven. De mogelijkheid van teruggave is kennelijk in sommige situaties de beste mogelijkheid die iemand had om zijn of haar antwoord te geven op de levenssituaties zoals die zich aandienden. Net zo goed als dat de nabestaande(n) die vaak worstelen met de vraag wat hun “verantwoordelijkheid” was om te voorkomen dat dit antwoord gegeven werd, mijns inziens altijd naar hun vermogen antwoord gegeven hebben. Terugkijkend naar wat er allemaal gebeurd is, worden we natuurlijk bijna allemaal geconfronteerd met onze beperkingen.
Zoals de bekende Belgische psychiater Dirk De Wachter wanneer hij Spinoza aanhaalt: geconfronteerd met de kosmische werkelijkheid van het heelal en alles om ons heen, kunnen we alleen maar constateren dat wij mensen op een uiterst onhandige manier met het leven en met elkaar omgaan. (Enigszins vrij geparafraseerd GvK). Natuurlijk valt er nog veel en veel meer te schrijven en te zeggen over dit thema. Met deze column wil ik slechts duidelijk maken dat wie dat ook wil met mij het gesprek kan aangaan.
