Begin maart, net voordat de eerste strenge coronamaatregelen van kracht werden, overleed mijn moeder. Enkele weken voordat ze haar 92e verjaardag zou vieren. Ze was gevallen en had haar heup gebroken. Gegeven haar broze gezondheid was opereren geen optie. Dus werd na een uitgebreid overleg met mijn moeder, de chirurg en mijn broer en zus besloten tot palliatieve sedatie. Weggezakt in haar morfineroes waren er ook nog enkele spaarzame heldere momenten.
Ik herinner mij dat ik haar hand vasthield op zo’n moment en dat ze toen zei: “gelukkig, ik ben niet alleen”. Mijn moeder was vrijwel blind, maar haar vermogen om mijn aanraking te voelen, gaf haar het steuntje wat ze toen nodig had. ’s Avond werd de pijn ondanks de morfine zo hevig dat ze een slaapmiddel erbij kreeg en net voordat ze op haar laatste reis definitief wegzakte, kreeg ze van mijn zus en mij een afscheidskus op haar beide wangen. Die laatste momenten van wederzijds lichaamscontact staan mij nog steeds helder bij.
Hechte wezens
Wij mensen zijn gehechte wezens. Wij hebben lichaamscontact nodig om te weten dat we er nog zijn, dat we veilig zijn en dat we er nog toe doen. Psychiater Daniel N. Stern leert ons dat huidcontact gedurende ons leven de eerste, blijvende en meest directe vorm van communiceren is en vaak ook de laatste.
Ons gehele leven wordt gekenmerkt door onthechting en weer hechten. Na onze geboorte, die je kunt beschouwen als onze eerste en misschien wel meest traumatische onthechting, worden we als dat kan onmiddellijk in de armen van onze moeder gelegd om ons weer veilig te kunnen hechten. Dat geldt natuurlijk ook voor de moeder die zo lang onlosmakelijk met haar kind verbonden was.
Emotional Focused Therapy
De kinderpsychiater Bowlby ontdekte in de vorige eeuw dat kinderen die nauwelijks geknuffeld werden een grote kans hadden om psychische stoornissen te ontwikkelen. Sue Johnson ontdekte dat die behoefte er niet alleen tijdens onze jeugd is, maar gedurende ons gehele leven blijft bestaan en heeft dat gebruikt om de Emotional Focused Therapy als relatietherapie te ontwikkelen.
Er is ook ontdekt dat ook als we als kind onveilig gehecht zijn we ons later in een volwassen relatie wel veilig kunnen hechten. Het lastige blijft echter dat wanneer er spanningen ontstaan in onze volwassen relaties we gemakkelijk terug grijpen naar de reactiepatronen die we ons als kind eigen hebben gemaakt. Dat wordt vooral bepaald door ons limbisch systeem. Daar zijn onze vroegste herinneringen vastgelegd. Herinneringen ook van de tijd voordat we ons verbaal leerden te uiten. Als we ons angstig, machteloos en/of bedreigd voelen, reageert ons limbisch systeem voordat we kunnen nadenken op de situatie met 1 van de 3 basisreacties die ons dan ter beschikking staan. Fight, Flight of Freeze. Dankzij recent onderzoekswerk op het terrein van de moleculaire biologie weten we inmiddels dat door traumatische gebeurtenissen tijdens ons leven bepaalde delen van ons DNA aan en uit gezet kunnen worden. Veilige hechting als kind bepaalt dus ook genetisch hoe we op emotioneel lastige situaties reageren.
Het Emotionele DNA
Het boek Het Emotionele DNA van Pierre Capel is daarom de moeite van het lezen waard. Het is dan ook belangrijk om zowel van elkaar te weten hoe we als kind gehecht zijn als wat je volwassen hechtingsstijl is. Daarom vraag ik de laatste jaren standaard aan al mijn cliënten (of ze alleen of samen in therapie komen) om twee vragenlijsten in te vullen. Eén om de opvoedingsstijl van hun ouders/verzorgers te bepalen en één om een indicatie te hebben hoe hun actuele hechtingsstijl is. Tijdens de therapie biedt het handcontact met elkaar maken vaak een ogenschijnlijk simpele methode om oude reactiepatronen te doorbreken en ruimte te creëren voor gevoelens van veiligheid, warmte en liefde.
Ik heb dan ook grote moeite met het onder alle omstandigheden respecteren van de 1,5 meter afstand richtlijn. Uiteraard zorg ik ervoor dat mijn handen altijd ontsmet en virusvrij zijn en bij elk verdacht lichaamssignaal laat ik mij testen. Verder hebben mijn vrouw en ik veel lichaamscontact met elkaar. We slapen ook altijd in elkaars armen. Dat is niet alleen prettig maar betekent ook extra onderhoud voor ons immuunsysteem. Ook dat is te lezen in het bovenvermelde boek. Als laatste illustratie hoe belangrijk lichaamscontact kan zijn in een relatie had ik een cliënt die na het overlijden van een kind bijna twee jaar geleden moeite had om de therapie te beëindigen. Pas toen ik hem bij het weggaan een stevige hug had gegeven, gaf dat hem kennelijk het nodige zelfvertrouwen. Hij schreef mij later dat zijn gevoel van zich veilig vastgehouden voelen hem het houvast gegeven had om zijn leven weer verder zonder mijn begeleiding op te pakken.
Als voorbeeld hoe vasthouden daadwerkelijk houvast geeft, zowel voor degene die vasthoudt als voor degene die vastgehouden wordt. Overigens voor degenen die in deze tijd elke vorm van contact liever vermijden, is er ook de mogelijkheid van Zoom sessies
